نکوداشتی برای محمود فرشچیان؛ هنرمندی که به جای مشهور شدن محبوب دل‌ها شد

آئین نکوداشت محمود فرشچیان همراه با افتتاح نمایشگاه اختصاصی از طراحی‌های این هنرمند فقید در فرهنگستان هنر برگزار شد. به گزارش خبرنگار مهر، آئین نکوداشت محمود فرشچیان همراه با افتتاح نمایشگاه اختصاصی از طراحی‌های این هنرمند فقید، امروز ۵ آبان در فرهنگستان هنر برگزار شد. از حاضران در این برنامه می‌توان به مجید شاه‌حسینی، محمدعلی رجبی، حسن شهرستانی، عباس بهزادی و … اشاره کرد. در ابتدا کلیپی با موضوع معرفی و مروری بر زندگینامه محمود فرشچیان پخش شد و سپس مجید شاه‌حسینی توسط مجری دعوت شد تا پشت تریبون حاضر شود. هنرمندی که اهل سکوت بود شاه‌حسینی عنوان کرد: ایشان اهل سکوت بودند و اهل سلوک. وقتی انسان اهل سلوک است ساکت می‌شود و غوغای او در آثار هنری‌اش منعکس می‌شود. عموماً آثار هنرمند پرهیاهو آثاری سطحی است. کاستی کلام و افزونی هنر در آثار استاد فرشچیان کاملاً ملموس است. بعد از فوت ایشان به دنبال مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها و … بسیار گشتیم و فهمیدیم که این آثار بسیار محدود است. آثار ایشان مملو از کهکشانی از رنگ و نور، عرفان است. نگاه سطحی هنرمند اثری سطحی می‌سازد وی افزود: ایشان اهل بصر بودند و بصیرت. پر واضح است که هنرمندانی که به سطح می‌نگرند، آثاری سطحی تولید می‌کنند. بصیرت هدیه‌ای است که در آثار استاد می‌توانیم بجوییم و به عمق بصیرت تا حد توان خود می‌توانیم راه پیدا کنیم. لاجرم به همین دلیل نسبتی است از جهان واقع به جهان حقیقی، هنرمندان رئالیسم که واقعیت جهان را قاب می‌بندند اما در نظر استاد فرشچیان تبدیل واقعیت به حقیقت مورد بحث بود و ایشان در آثار خود سعی داشتند که حقیقت را مطرح کنند. مقام استادی و معلمی فرشچیان مهجور مانده است! شاه‌حسینی در ادامه در مورد ویژگی آثار محمود فرشچیان توضیح داد: مقام معلمی و استادی محمود فرشچیان بسیار مهجور واقع شده است. طبعاً از شاگردانی که استاد ترتیب می‌کند، جایگاه استاد مشخص می‌شود. عظمت روح ایشان را از شاگردان آنها می‌توان شناخت. آموزش هنر جنسش سلوک است، این مقام استاد و شاگردی و آموزش درست هنر، ثمره‌ای است که از استاد فرشچیان داریم و فکر می‌کنم جا دارد از مقام معلمی ایشان سخنی به زبان بیاوریم. محمدعلی رجبی سخنران بعدی این برنامه بود. رجبی ضمن خوشامدگویی به حضار، مطرح کرد: صحبت کردن استاد از شاگرد به راحتی قابل بیان نیست، مگر آنکه این فضا را کلاس در نظر بگیرم و استاد را حاضر. توجه ریشه‌ای به هنر بعد مخفی را هویدا می‌کند وی افزود: صحبت‌های متعددی درباره استاد شده است. کسی که در تاریخ هنرهای تجسمی ما بی‌مثال بوده است. تمامی مباحثی که در حکمت اسلامی درس می‌گرفتیم، استاد بسیار ساده این مباحث را در طول تدریس خود، به ما منتقل می‌کردند. توجه ریشه‌ای به مباحث هنری کشورمان، سبب می‌شود تا چیزی که در آثار ما مخفی است ظهور پیدا کند. نکات نهفته در آثار استاد رجبی در ادامه در مورد مواجه با آثار، یادآور شد: همانطور که پیش‌تر بیان شد، استاد فرشچیان آثار متعددی خلق کردند و در آثار ایشان نکات بسیاری نهفته است. اگر می‌خواهید بخش عظیمی از تمدن ایران را ببینید، در آثار ایشان این امکان مهیا است. وقتی که این فرم در آثار ایشان به گردش می‌افتد دیگر کنترل آن کار بسیار دشواری است. آثار آقای فرشچیان با هنر تجسمی شرقی ارتباط برقرار می‌کند. هنرمندی که برای خلق اثر می‌میرد! وی افزود: هنرمند با هر اثر هنری خود می‌میرد و دوباره زنده می‌شود. به همین دلیل است که تمامی هنرمندان هم در این مورد اتفاق نظر دارند که امکان بازتولید یک اثر هنری مانند اولین خلقت آن، ممکن نیست. زیرا آن هنرمندی که آن اثر را برای اولین‌بار خلق کرده است، پس از اتمام خلق می‌میرد. اگر کارهای مکتب اصفهان و تبریز و … استاد فرشچیان را ببینیم، متوجه احیای فرهنگ این مکاتب می‌شویم. به همین دلیل است که ایشان فرزند زمانه خود و فرهنگ خودش است. سپس کلیپی دیگر از محمود فرشچیان و شاگردان وی پخش شد. ادبیات و هنر از یک آبشخور سیراب می‌شوند در ادامه حسن شهریاری نیز روی صحنه حاضر شد و اظهار کرد: ادبیات و هنر زبان متشکری دارند و هر ۲ از یک آبشخور سیراب می‌شوند. اگر ادبیات هر قومی تجلی اندیشه‌های دقیق، خیال نیرومند و احساسات یک ملت در لفظ باشد می‌شود شعر، در گچ باشد می‌شود بنا، در نت باشد می‌شود موسیقی. پس تمامی هنرها با هم خانواده هستند. نمی‌شود شما نقاش ایرانی باشید «خسرو و شیرین» و «شاهنامه» را نخوانده باشید، در این صورت یا نقاش نیستید یا ایرانی نیستید و یا هر دو. قطعاً فرشچیان در برخورد با شعر و ادبیات قرار داشته است وی افزود: نگاه هنرمندانه، یک نگاه متفاوتی است، همه پدیده‌های عالم با علتی شکل می‌گیرد، اما هنرمند به‌دنبال علت نیکو در این وقایع است. هر علتی را هنرمند حقیقی نمی‌فهمد، بلکه علت نیکو را خواهد فهمید. نکته ظریف این است که هنرمند اصیل باید کار متفاوتی بکند و نگاه متفاوتی را داشته باشد. شاعر، نویسنده یا هر هنرمند اگر علت نیکو را بیابد از آن استفاده می‌کند و اگر پیدا نکند آن را خلق می‌کند. من ۲ بار خدمت استاد فرشچیان رسیدم و متوجه روح لطیف استاد شدم. بار اول در ریاست جمهوری بود و بار دوم زمان افتتاح نمایشگاه ایشان. نمی‌شود چنین هنرمندی با حافظ و «شاهنامه» و شعر و ادبیات برخورد پیدا نکرده باشد. باید. عقل دوراندیش را ایجاد کرد و در راه ایجاد این عقل ادبیات و شعر تأثیر به سزایی دارد. شهریاری در ادامه در مورد ویژگی آثار محمود فرشچیان توضیح داد: برای مثال در تابلوی «عصر عاشورا» که ایشان را به‌جای مشهور کردن، محبوب دل‌ها کرد. ما متوجه حضور حضرت سید شهدا نمی‌شویم. این درس خوبی است برای هنرمندان که دریابند؛ زبان کنایی و ایهام محور بهتر از زبان مستقیم و صریح است. مواجه موسیقایی با فرشچیان در ادامه عبدالمجید کیانی بیان کرد: من به دلیل حرفه‌ام که موسیقی است، هنگامی که با آثار استاد فرشچیان برخورد می‌کنم، موسیقی می‌بینم. من که کارم موسیقی است، تار و پود را موسیقی می‌بینم و در نتیجه این رؤیت، به معنویت می‌رسم. چگونه می‌شود که معنویت را به عنوان یک پود در نظر می‌گیریم؟ معنویت همان چیزی است که تمامی هنرها را به یکدیگر پیوند می‌دهد. ۲۰ شرط برای استاد در «مرصادالعباد» وی افزود: در رساله «مرصادالعباد» نوشته نجم‌الدین رازی ۲۰ شرط برای نائل شدن به مقام استادی، قید شده است که وقتی این ۲۰ اصل را به خوبی مطالعه کنیم متوجه می‌شویم که این اصول در استاد فرشچیان وجود داشته است. بسیاری از آثار استاد فرشچیان در بحث خیال و موسیقی بسیار قدرتمند حس می‌شود. در آثاری از آنها حتی می‌توان دستگاه موسیقی موجود در آن اثر را مشخص کرد! نگاه فرشچیان به ضریح عباس بهزادی آخرین سخنران این نکوداشت بود که با قرائت شعری، سخنان خود را آغاز کرد و گفت: در تعریف ضریح آمده است که یک شیء مشبک طلایی، نقره‌ای و … است. از نظر محمود فرشچیان، ضریح باید جاذبه‌ای داشته باشد تا ما بتوانیم با خدای خودمان ارتباط برقرار کنیم. این موضوع بسیار مهمی است، این مرز پیوند میان خدا و انسان را می‌توانیم در این ضرایح ببینیم. وی افزود: فرشچیان طراح نبود و ضریح‌ساز بود. ضریح‌سازی متشکل از هنرهای مختلفی چون معماری، طراحی، نورپردازی و … است. سپس نمایشگاه اختصاصی از طرح‌های محمود فرشچیان افتتاح شد.