زن، زندگی و سینما

یکی از دستاوردهای بزرگ، تاثیرگذار و تعیین‌کننده در حیات و قوام و تکامل سینمای ایران، حضور گسترده و امید آفرین و ارزشمدار زنان در سینمای بعد از انقلاب است. گرچه زنان و دختران در سینمای پیش از انقلاب هم در سینما،حضور داشتند و با توجه به شاخصه‌های سینمای آن دوران، در فروش و تبلیغات فیلم‌های رایج و بازاری، نقش آفرین بودند، ولی این حضور و نقش،به دلیل سلطه ابتذال سینمای فیلمفارسی و نگاه ابزاری و کالایی به زنان،نه تنها در شاُن و منزلت زنان ایرانی نبود که حرمت و عزت‌شکنِ زنان و خانواده‌ها و ملت بود. با رخداد انقلاب اسلامی و تغییرات اساسی در سراسر کشور و جایگزینی ارزش‌ها به جای ضد ارزش‌ها و تاثیر عمیق فضای فرهنگ و هنر و سینما از این تحول، سینمای ایران هم در حوزه‌های مختلف، تغییرات را پذیرا شد و با نگاه‌های هنری،انسانی و اخلاقی و مردم محور و گرایش به نهادینه کردن آرمان‌ها و ارزش‌ها در سینما و هنر، امیدهای تازه در دل و روح اهالی هنر جوانه زد. به موازات رکود سینما از ماه‌های قبل از انقلاب و تعطیل آن در ایام انقلاب و ایجاد تغییراتی در بخش‌های مدیریتی سینما و بسته شدن در فعالیت به روی گروهی از سینماگران سابق که همسو نبودند و پیوستن نسل سینماگران جدید از بطن انقلاب به هنر و سینما،تداوم حضور چند سینماگر مورد احترام سال‌های دور و به‌رغم نامشخص بودن روال مدیریتی در سینما، سیاست‌ها و اهداف سینمایی و هم‌چنین رویدادهای اجتماعی و فرهنگی که عمدتا سمت و سوی مرد محور داشتند، به مرور زنان و دخترانِ علاقه‌مند به فعالیت‌های سینمایی در کنار برخی هنرمندان زن معتبر تئاتری و سینمایی،وارد عرصه سینمای بعد از انقلاب شدند. با آنکه به علت بروز تازه‌ها و نیازمندی به تعریف،تالیف و تدوین برنامه‌های سینمایی، ورودشان به سینما،کند و با تاخیر بود و سبب کمرنگی حضور آن‌ها در سینما شد،لیکن از ابتدای دهه شصت تاپایان این دهه، فعالیت زنان در سینما، سال به سال و فیلم به فیلم پر رنگ شد تا بدانجا که زنان بسیار در مقام‌های بازیگر، کارگردان، فیلمنامه‌نویس و عوامل پشت صحنه تولید فیلم‌ها به سینما وصل شدند. در تاریخ سینمای گذشته فقط نام شهلا ریاحی به عنوان کارگردان در تاریخ سینمای ایران ثبت شده بود، اما در سینمای جمهوری نوپای اسلامی،چندین کارگردان زن از جمله پوران درخشنده با فیلم‌های عبور از غبار و پرنده کوچک خوشبختی و رابطه و رخشان بنی‌اعتماد با کارگردانی فیلم‌های پول خارجی و زرد قناری،در سینمای روز ایران متولد شدند. سینمای ایران متاتر از انقلاب و فرهنگ کشور در مضمون و محتوا به فیلم‌های متفاوت و به روز نیاز داشت. از همین رو افزون بر زنان فیلم‌ساز، کارگردان‌های با سابقه‌ای چون بهرام بیضایی، مسعود کیمیایی، علی حاتمی و سینماگرانی مانند رسول صدرعاملی، برخلاف اغلب تولیدات تازه جان یافته سینما که به علت شمایل و مضامین انقلاب و رویداد دفاع مقدس که در محتوا و داستان گرایش مردانه داشتند و با برخی فیلم‌های بازماندگان سینمای پیش از انقلاب که زنان در فیلم‌هایشان در حاشیه و نقش‌های خدمتکار و پیرزن و زن همسایه و...حضور داشتند، کوشیدند در فیلم‌های خود به حضور زنان در کنار مردان اهمیت و ارزش دهند و عامل و معرف ورود هنرمندان جدید در قالب بازیگر به سینما شوند. سوسن تسلیمی،فریماه فرجامی پروانه معصومی و کتایون ریاحی از آن جمله بودند. توجه به سبک زندگی و خصوصیات زنان آزاده در ایران انقلابی، پله پله در آثار هنری،فرهنگی و سینمایی نمود می‌یافت. در دهه شصت بود که فیلم‌های قابل توجهی مانند اجاره نشین‌ها، شاید وقتی دیگر، باشو غریبه کوچک، ای ایران، عروس، گل‌های داوودی، دیده‌بان، مهاجر، شیر سنگی، دزد عروسک‌ها، ناخدا خورشید، سرب، کشتی آنجلیکا، دندان مار، گروهبان و... در گونه‌ها و ژانرهای خانوادگی اجتماعی، کمدی و دفاع مقدسی ساخته شدند و در اکثر فیلم‌های خانوادگی، شرکت زنان پررنگ‌تر شد. در دهه شصت سینما، بازیگرانی مانند سوسن تسلیمی، آزیتا حاجیان، آهو خردمند، فاطمه معتمد آریا، لیلا حاتمی، فریماه فرجامی، بیتا فرهی، مهناز افضلی، افسر اسدی، کتایون ریاحی و... را به سینما و سینما دوستان معرفی کرد. تنوع تولید در این دهه، محصول نگاه باز متولیان وقت سینما،فضای متحول شده اجتماعی و فعالیت افراد و گروه‌های گوناگون در سینما بود. با این همه، هنوز و هم‌چنان حضور زنان در سینما مانند حیات خود سینما تعریف شده نبود،ولی روند رو به رشد حضور و فعالیت هنرمندان زن در سینما توقف ناپذیر بود و آن‌ها از حاشیه نقش‌ها و فیلم‌ها و سینما، در اواخر دهه شصت رو به تثبیت در بطن و متن فیلم‌ها و سینما حرکت کردند و کم‌کم زنان ایرانی در فیلم‌ها در قامت معنوی و انسانی خود دیده شدند. ادامه دارد…